Archiwalna strona Gminy Grzmiąca
Dziedzictwo historyczne
Tło regionalne
W X-XII w. obszar nad Parsętą należał do stosunkowo gęsto zaludnionych, a dowodem tego są liczne pozostałości wczesnośredniowiecznego osadnictwa. W X w. region włączony został przez księcia Mieszka I do państwa polskiego, a następnie pozostawał pod władzą Bolesława Chrobrego, który jednak utracił panowanie na Pomorzu. Ponownie Pomorze Zachodnie przyłączył do Polski Bolesław Krzywousty, który przeprowadził też jego chrystianizację. Na rozwój regionu wpływały wówczas szlaki handlowe biegnące z Wielkopolski do Kołobrzegu przez Barwice i Białogard, tzw. "szlak solny".
W okresie rozbicia dzielnicowego książęta zachodniopomorscy uniezależnili się od władców polskich. W połowie XIII w. rozpoczęły się ataki Marchii Brandenburskiej na obszary przygraniczne w Wielkopolsce i na Pomorzu, a następnie ich silna kolonizacja. Region nad Parsętą wchodził wówczas w skład księstwa wołogojskiego. Na przełomie XIII i XIV w. na tych obszarach miała miejsce, dokonywana przez Krzyżaków, lokacja wsi głównie na prawie niemieckim, tzw. chełmińskim. W sprawozdaniu prokuratora krzyżackiego z 1377 r. wymienionych jest 13 wsi czynszowych, wśród których jest Grzmiąca.
Od 2 połowy XIII w. wraz z kolonizacją postępowała germanizacja regionu, a ludność niemiecka zyskiwała przewagę w gospodarce, życiu społecznym i politycznym. W XVI w. nastąpił rozwój gospodarki folwarczno-pańszczyźnianej, czemu sprzyjał wzrost cen na artykuły rolne oraz rosnące zapotrzebowanie na zboże. W czasie wojny trzydziestoletniej obszary nad Parsętą pustoszyły przechodzące wojska i epidemie. W 1529 r. na podstawie układów zawartych w Grzmiącej, Brandenburgia uznała niezależność Pomorza. W 1637 r., po bezpotomnej śmierci Bogusława XIV, ta część Pomorza została przyłączona do Brandenburgii. Przemarsze wojsk podczas potopu szwedzkiego (1656-63), epidemie i pożary spowodowały dalsze spustoszenie ziem pomorskich. W 1701 r. brandenburska część Pomorza Zachodniego weszła w skład Królestwa Pruskiego, a Pomorze Zachodnie stało się domeną wielkiej własności junkierskiej.
Dopiero pod koniec XVIII w. nastąpił rozwój gospodarczy ziem pomorskich. Fryderyk II podjął akcje kolonizacyjną na obszarach słabo zaludnionych (tzw. kolonizacja fryderycjańska). Na początku XIX w. zaczął rozwijać się przemysł.
W połowie XIX w. nastąpiło jednak znaczne wyludnienie ziem pomorskich, których mieszkańcy mimo ulg podatkowych i subwencji na zagospodarowanie, przenosili się do Rzeszy. Ucieczka ludności niemieckiej z peryferyjnych obszarów na wschodzie do uprzemysłowionych regionów Niemiec została określona mianem "Ostflucht". Wyludnienie się wsi zachodniopomorskich wywołało wzrost zapotrzebowania na robotników sezonowych z sąsiednich ziem polskich. Ożywienie gospodarcze regionu nastąpiło pod koniec XIX w. W 1863 r. rozpoczęto prace melioracyjne w górnym biegu Parsęty: powstała sieć rowów melioracyjnych, regulowano koryta cieków. Po 1890 r. rozpoczęto budowę zapór, jazów i młynów wodnych (np. młyn w Storkowie zbudowany w 1909 r.). Powstało wówczas wiele dróg bitych i sieć połączeń kolejowych. Ważnym impulsem rozwoju gospodarczego było wybudowanie w 1878 r. linii kolejowej ze Szczecinka przez Grzmiącą do Białogardu.
Literatura
- Atlas zasobów, walorów i zagrożeń rodowiska geograficznego Polski, 1994: PAN IGiPZ, Warszawa.
- Augustowski, B., 1977: Pomorze. Warszawa.
- Borowiec, S., 1998: Wybrane problemy pokryw glebowych dorzecza Parsęty. W: Funkcjonowanie geoekosystemów zlewni rzecznych 1. rodowisko przyrodnicze dorzecza Parsęty, stan badań, zagospodarowanie, ochrona, A.Kostrzewski (red.), s. 21-29.
- Choiński, A., 1988: Zróżnicowanie i uwarunkowania zmiennoci przepływów rzek polskich. Wyd. Nauk. UAM. Poznań.
- Choiński, A., 1998: Warunki obiegu wody w dorzeczu Parsęty. W: Funkcjonowanie geosystemów zlewni rzecznych 1. rodowisko przyrodnicze dorzecza Parsęty, stan badań, zagospodarowanie, ochrona, A.Kostrzewski (red.), ss. 36-51.
- Cyberski, J., 1984: Zasoby wodne zlewni rzecznych. W: Pobrzeże Pomorskie, B. Augustowski (red.). Wyd. PAN, Wrocław - Warszawa - Kraków - Łódź.
- Dynowska, I., 1971: Typy reżimów rzecznych w Polsce. Zesz. Nauk. UJ, Prace Geogr., z. 28, Prace Instytutu Geogr., z. 50. Kraków.
- Erdmann, R., 1998: Koncepcja przyrodniczych obszarów chronionych w zlewni Parsęty. W: Funkcjonowanie geosystemów zlewni rzecznych, 1. rodowisko przyrodnicze dorzecza Parsęty, stan badań, zagospodarowanie, ochrona, A.Kostrzewski (red.), ss.155-167.
- Galon, R., 1972: Geomorfologia Polski T. 2. PWN. Warszawa.
- Galon, R., Roszko, L., 1967: Zasięgi zlodowaceń skandynawskich i ich stadiów recesyjnych na obszarze Polski. W: Czwartorzęd Polski, R. Galon, J. Dylik (red.). Warszawa.
- Janecki, B., Kaminski, J., 1998: Monitoring jakoci wód powierzchniowych w zlewni rzeki Parsety. W: Funkcjonowanie geosystemów zlewni rzecznych 1. rodowisko przyrodnicze dorzecza Parsęty, stan badań, zagospodarowanie, ochrona, A.Kostrzewski (red.), ss. 176-183.
- Jasnowska, J., Jasnowska, M., 1983: Przyroda Polska. Pojezierze Zachodniopomorskie. Wiedza Powszechna, Warszawa.
- Jasnowska, J., Markowski, S., 1998: Torfowiska dorzecza Parsęty. W: Funkcjonowanie geoekosystemów zlewni rzecznych 1. rodowisko przyrodnicze dorzecza Parsęty, stan badań, zagospodarowanie, ochrona, A.Kostrzewski (red.), s. 73-94.
- Kaczmarek, U., 2000: Problemy wielofunkcyjnego rozwoju wsi województwa zachodniopomorskiego. W: Procesy społeczno-gospodarcze w Polsce w końcu XX wieku. J.J. Parysek i H. Rogacki (Red.), Bogucki Wyd. Naukowe S.C., Poznań, s. 199-207.
- Karczewski, A., 1985: Spatial arrangement of morainic plateau levels of the northern sloping surface in Pomerania as a result of varying deglaciation. Quaestiones Geographicae, Spec. Iss. 1: 99-107.
- Karczewski, A., 1989: Morfogeneza strefy marginalnej fazy pomorskiej na obszarze lobu Parsęty w vistulianie (Pomorze rodkowe). UAM, Poznań, Geografia, 44.
- Kondracki, J., 1978: Geografia fizyczna Polski. PWN. Warszawa.
- Kondracki J., 1988: Geografia regionalna Polski. Warszawa, PWN, ss. 440.
- Kondracki, J., 1994: Geografia Polski. Mezoregiony fizyczno-geograficzne. PWN. Warszawa.
- Kostrzewski, A., 1994 (red.): Zintegrowany Monitoring rodowiska Przyrodniczego. Stacja Bazowa Storkowo. Biblioteka Monitoringu rodowiska. Warszawa.
- Kostrzewski, A., 1996: Znaczenie programu Zintegrowanego Monitoringu rodowiska Przyrodniczego dla rejestracji przemian i zachowania struktury krajobrazowej Polski. W: Zintegrowany Monitoring rodowiska Przyrodniczego, Monitoring geoekosystemów górskich, R. Soja, P. Prokop (red.). Biblioteka Monitoringu rodowiska. Warszawa.
- Kostrzewski, A., 1997: Opracowanie koncepcji i zasad georóżnorodnoci: definicja, zadania i cele georóżnorodnoci. W: Opracowanie systemu ochrony georóżnorodnoci w Polsce. Archiwum Państwowego Instytutu Geologicznego. Warszawa. MS.
- Maksiak, S., Mróz, W.J., 1978: Czwartorzęd rodkowej częci Pojezierza Pomorskiego. Biul. Inst. Geol., 300: 97-152.
- Mapa geologiczna Polski, A-Mapa utworów powierzchniowych Polski, arkusze: Szczecinek, widwin, Koszalin, Kołobrzeg, 1:200000. Instytut Geologiczny, Wyd. Geol., Warszawa, 1975.
- Mapa geologiczna Polski, A-Mapa utworów powierzchniowych Polski, arkusz Szczecinek, Mapa podstawowa 1:50000. Instytut Geologiczny, Wyd. Geol., Warszawa, 1974.
- Marcinek, J., 1998: Badania gleboznawcze nad zróżnicowaniem pokrywy glebowej w obrębie powierzchni testowej Zintegrowanego Monitoringu rodowiska Przyrodniczego w Storkowie. W: Zintegrowany Monitoring rodowiska Przyrodniczego. Funkcjonowanie i tendencje rozwoju geoekosystemów Polski, A.Kostrzewski (red.), s. 31-50.
- Marcinek, J., 1998: Zróżnicowanie gleb w zlewni Parsęty w aspekcie erozji powierzchniowej. W: Funkcjonowanie geoekosystemów zlewni rzecznych 1. rodowisko przyrodnicze dorzecza Parsęty, stan badań, zagospodarowanie, ochrona, A.Kostrzewski (red.), s. 167-175.
- Ostrowski, K., 1984: Gleby. W: Pobrzeże Pomorskie, B.Augustowski (red.), s. 151-166.
- PIO, 1999: Stan czystoci rzek, jezior i Bałtyku. Biblioteka Monitoringu rodowiska. Warszawa.
- Piotrowska, I., 1998: Struktura użytkowania ziemi w dorzeczu Parsęty. W: Funkcjonowanie geoekosystemów zlewni rzecznych 1. rodowisko przyrodnicze dorzecza Parsęty, stan badań, zagospodarowanie, ochrona, A.Kostrzewski (red.), s. 124-130.
- Podział hydrograficzny Polski. 1983: Mapa 1:200000. IMiGW, Warszawa.
- Raport o stanie rodowiska w województwie zachodniopomorskim w latach 1997-1998, 1999: WIO, Biblioteka Monitoringu rodowiska, Szczecin.
- Stryjakiewicz, T., 1994: Osadnictwo, ludnoć i pozarolnicza działalnoć gospodarcza na obszarze zlewni górnej Parsęty. W: ZMP, Stacja Bazowa Storkowo. A.Kostrzewski (red.), Biblioteka Monitoringu rodowiska, Warszawa, s. 119-146.
- Szpikowski, J., Michalska, G., Kruszyk, R., 1998: Raport Stacji Bazowej Zintegrowanego rodowiska Przyrodniczego Uniwersytetu im. A. Mickiewicza w Storkowie za lata hydrologiczne 1994-1997. W: A.Kostrzewski (Red.) Zintegrowany Monitoring rodowiska Przyrodniczego. Stan geoekosystemów Polski w latach 1994-1997. Biblioteka Monitoringu rodowiska, Warszawa, s. 23-76.
- Szulc, H., 1988: Morfogenetyczne typy osiedli wiejskich na Pomorzu Zachodnim. Prace Geograficzne IGiPZ PAN nr 149.
- Urzšd Gminy w Grzmišcej, 2000: Strategia Rozwoju Gminy Grzmišca.Grzmišca.
- Witek, T., 1979 (red.): Mapa glebowo-rolnicza; województwo koszalińskie.IUNG, Puławy.
- Witek, T., 1981 (red.): Waloryzacja rolniczej przestrzeni produkcyjnej Polski wg gmin. IUNiG, Puławy.
- Witek, T., Koter, M., 1994: Bonitacja i zagospodarowanie gleb. W: Atlas rodowiska geograficznego Polski, S. Kozłowski (red.), Dział VI, tablica 36, 37.
- Zwoliński Zb., 1987: Stan badań rzek Przymorza w aspekcie geomorfologii fluwialnej. Koszal. Stud. i Mater. 3/4(53): 125-150.
- Zwoliński, Zb., 1989: Geomorficzne dostosowywanie się koryta Parsęty do aktualnego reżimu rzecznego. Dokum. Geogr., 3/4: 1-144.
- Żukowski, W., 1988: Rys szaty rolinnej dorzecza Parsęty. W: Funkcjonowanie geosystemów zlewni rzecznych 1. rodowisko przyrodnicze dorzecza Parsęty, stan badań, zagospodarowanie, ochrona, A.Kostrzewski (red.), ss. 52-63.